• بردسكن : اين شهر كه تا چندي پيش از بخشهاي كاشمر به شمار مي رفت ، به لحاظ تاريخي وابسته به آن شهر مي باشد .وجود محوطه هاي باستاني و قلعه هاي متعدد حاكي از رونق اين سرزمين است.
• تايباد : بررسي ها ي باستانشناسي نشان مي دهد كه از هزاره سوم پيش از ميلاد منطقه باخرز (تايباد ) مسكوني بوده اما عصر توسعه آن مربوط به قرن چهارم و هفتم ه.ق مي باشد .
• تربت جام :اين هر نيز از هزاران سال پيش زيستگاه اقوام باستاني بوده و كرانه هاي هريرود وكشف رود و جامرود آثاري از گذرگاه و سكونت اقوام مهاجم ومهاجر را داراست . مطالعات باستانشناسي خبر از سكونت 5هزا ر ساله و پر رونق اين منطقه مي دهد .
• تربت حيدريه : اين شهر تا قرن هفتم ه.ق به زاوه شهرت داشت كه در يورش مغولها به كلي ويران و از صفحه جغرافيا محو شد و پس از قرن نهم هجري برگرد مدفن قطب الدين حيدر ، شهر تربت حيدريه بنيان گرفت . بررسيهاي باستانشناسي منجر به شناسايي آثار متعدد باستاني از دوران پيش از تاريخ تا دوران معاصر در آن شده است .
• چناران : شهرستان چناران كه تا سالهاي اخير بخشي از شهرستان مشهد ه شمار مي رفت در دره رود كشف رود يا ميانه دشت حاصلخيز مشهد قرار دارد . وقايع تاريخي را بايد در لابهلاي تاريخ مشهد جست . ولي در گذشته دور منطقه چناران سرنوشت جداگانه اي از شهر مشهد داشت . مطالعات باستانشنايي نشان مي دهد كه منطقه جناران در شمار نخستين مناطق مسكوني اقوام متمدن در دشت مشهد مي باشد . زيستگاههاي 7هزار ساله در منطقه رادكان مبين اميت و استعداد آن منطقه در دورانهاي مختلف پيش از تاريخ مي باشد .
• خواف :اين شهر ازجمله مناطق كهن و مهم خراسان بشمار مي رود براساس متون تاريخي و بررسيهاي باستانشناسي . اين منطقه از دوران پيش از اسلام مسكون بوده و شهرهاي معتبري چون زوزن، سنگان، سلومد و خرگرد داشته است . دو شهر زوزن و خرگرد در دوره هاي خوارزمشاهي و تيموري از اهميت ويژهاي برخوردارند .

   تاریخچه آموزش و پرورش در خراسان

به دلیل کم توجهی حکومت وقت و نبود منابع مالی کافی ،مخالفت عده ای از حکومتیان مستبد و پیشوایان سنتگرا و بی اطلاعی مردم تا عصر مشروطه تغییر بنیادینی در امر آموزش و پرورش ایران بوجود نیامد .

استقرار مشروطیت را می توان سرآغاز آموزش وپرورش عمومی دولتی و فراگیر در ایران دانست برقراری نظام مشروطه در سال 1285 خورشیدی اعلام و اولین قانون اساسی مشروطه و متمم آن تصویب شد که در اصولی از آن به امر آموزش و پرورش پرداخته شده بود از جمله در اصل 19 درمتمم این قانون آمده است ((تاسیس مدارس به مخارج دولتی و ملی و تحصیل اجباری باید مطابق قانون وزارت علوم و معارف و تحت ریاست عالیه و مراقب دوزارت علوم ومعارف باشد .))

v       وضعیت سواد

نسبت باسوادان 6ساله و بالاتر استان که در سرشماری سال 1355 کشور معادل 40%بود در سرشماری سال 1365به4/56%ودر سال 1370 به7/71 %و در سال1375به9/80%رشد یافته است .میزان رشد باسوادی زنان طی این دوره بیش از مردان و در جوامع روستایی بیش از جوامع شهری بوده است . این افزایش چشمگیر باسوادان استان می تواند نتیجه گسترش امکانات آموزش و پرورش و نیز گسترش فعالیت نهضت سواد آموزی استان دانست .

v       وضعیت تحصیل و آموزش پس از انقلاب اسلامی

در سال تحصیلی 1376-1375 تعداد دانش آموزان استان 1830378نفر بودکه نسبت به 634831نفر دانش آموزان سال تحصیلی 57-1356 دارای رشد متوسط سالانه 7/5%بوده است طی دوره 19 ساله پس از انقلاب اسلامی متوسط رشد سالیانه در دوره ابتدایی 4/4%- در دوره راهنمایی 2/8%و در مقطع تحصیلی متوسطه 9/7% بوده است .

v       کارکنان و مربیان آموزش و پرورش

در 59 منطقه آموزشی استان که 32 منطقه آن پس از انقلاب اسلامی فعالیت خود را آغاز کرده است تعداد94229نفر کارمند رسمی و پیمانی مشغول خدمت هستند .

v       آموزشگاه و کلاسهای درس

تعدا د آموزشگاههای استان در سال 1357 جمعا 5158 واحد با تعداد 20418 کلاس آموزشی بود که این رقم در سال 1375 به 10958واحد آموزشگاه با تعداد 65414 کلاس افزایش یافته است .

هشتمین پیشوای شیعیان در یازدهم ذیقعده، سال 148 هجری در مدینه متولد شد. امام صادق علیه السلام پیش از ولادت نواده خویش، بارها از وی به‌عنوان عالم آل محمّد صلی الله علیه و آله یاد کرده آرزوی درک وجود او را می‌نمود.

نام وی علی، کنیه‌اش ابوالحسن و مشهورترین لقب‌هایش رضا است که از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و موسی بن جعفر علیه السلام به وی داده شده و بیانگر آن است که آن حضرت در آسمان، مرضیّ خدا و در زمین، پسندیده رسول خدا صلی الله علیه و آله و امامان پس از آن حضرت است.

مادر حضرت رضا علیه السلام نجمه نام داشت که امّ‌البنین، تُکتَم و خیزران نیز خوانده می‌شد. وی همراه بردگان از آفریقا به مدینه آورده و توسط موسی بن جعفر از برده فروش خریده شد و بدین وسیله به بیت امامت راه یافت و افتخار همسری پیشوای هفتم را پیدا کرد.

پیشوای هشتم به زیور اخلاق فردی و اجتماعی آراسته بود و در معاشرت با افراد مختلف با رفتار و برخوردهای سازنده خویش، درس‌های آموزنده‌ای به همگان می‌داد.

وی به همه انسان‌ها اعم از آزاد و برده، سفید و سیاه، ارج می‌نهاد، با سیاهان بر یک سفره می‌نشست، با خدمتکاران انس داشت و در مواقع لازم با تذکرات لازم، یاران خویش را از فرو افتادن در دام فساد و انحراف بازمی‌داشت و در صورت بی‌توجهی و اصرار بر خلاف، آنان را طرد می‌کرد تا کارهای خلاف ایشان به حساب آن حضرت گذاشته نشود به عنوان نمونه می‌توان تذکرات، انتقادات و موضع‌گیری‌های امام را در برابر برادرش زید و برادرزاده‌اش محمد بن جعفر نام برد.

امام رضا علیه السلام به همان اندازه که نسبت به مستضعفان و زیردستان مهربان و متواضع بود در رویارویی با مستکبران و طاغوت‌های زمان خود بی‌اعتنایی می‌کرد.

برخورد تحقیرآمیز آن حضرت با فضل بن سهل وزیر مأمون شاهد گویای این سیره امام علیه السلام است:

حدود دو سوّم از عمر امام رضا علیه السلام پیش از امامت آن حضرت سپری شد. متأسفانه از فعّالیّت‌های آن بزرگوار در این مقطع جز چند رویداد چیزی در دسترس نیست.

در یک نگاه، مقطع 35 ساله یاد شده دوران رنج و محنت آن حضرت بود؛ زیرا از یک سو به چشم خود می‌دید که آل علی علیه السلام و پیروان ائمه علیهم السلام به جرم اعتقاد به امامت پدر بزرگوارش گروه گروه گرفتار چنگال ستم حکمرانان عباسی شده و به دست آنان شهید می‌شوند. از سوی دیگر بسیاری از شیعیان بر اثر دسترسی نداشتن به امام زمانشان و تبلیغات سوء جیره خواران دستگاه خلافت، در مسأله امامت دچار شک شده‌اند.

جریان دستگیری و گرفتاری‌های پی در پی پدر بزرگوارش و در نهایت شهادت مظلومانه آن حضرت بیش از پیش فرزند موسی بن جعفر علیه السلام را آزرده‌خاطر ساخت و خشم و نفرت او را نسبت به مسببان این جنایت بزرگ برانگیخت.

نویسنده:‌  غلامرضاساجدی راد / پژوهشگر حوزه

حضرت رضا علیه السلام در سال 183 هجری قمری عهده‌دار امامت شد و مدّت امامتش بیست سال به‌طول انجامید. دوران امامت پیشوای هشتم از نظر سیاسی و فرهنگی از اهمیّت و حساسیّت خاصی برخوردار بود. روند تحولات سیاسی و فرهنگی جامعه اسلامی در این مقطع بگونه‌ای بود که افکار عمومی را بیش از پیش متوجه مکتب اهل بیت علیهم السلام می‌کرد.

شرایط سیاسی

هارون، خلیفه مقتدر عباسی می‌پنداشت پس از به شهادت رساندن موسی بن جعفر علیه السلام اوضاع سیاسی بر وفق مراد او پیش خواهد رفت و باقی مانده مخالفان حکومت از سرگذشت امام کاظم علیه السلام عبرت گرفته تسلیم خواهند شد، ولی برخلاف پندار وی، کشور اسلامی در سالهای آخر زمامداری هارون دستخوش ناآرامی‌ها و شورش‌ها گردید و از هر جا صدای مخالفت و اعتراض برخاست؛ از حجاز و عراق گرفته تا ماوراءالنهر، سمرقند، خراسان، سیستان، آذربایجان و شام؛ همه جا از گسترش جوّ ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی در جامعه و آبستن آن برای تحولات جدید خبر می‌داد.

نارضایتی و کشمکش حتی به درون دربار راه یافت. برخورد خصمانه و دور از انتظار هارون با برمکیان و کشتن و به زندان افکندن سران آنان، زنگ خطر را برای همه چاکران به صدا درآورد و دلسردی و نفرت آنان را نسبت به هارون بیشتر کرد. بگونه‌ای که خلیفه احساس می‌کرد همه اطرافیان انتظار مرگ او را می‌کشند.

اباصلت یکی از اصحاب خاص علی بن موسی الرضا(ع)و خادم و محرم اسرار آن حضرت بود. در این مقاله با سیمای تابناک او آشنامی شویم. گرچه بازسازی چهره ی او پس از هزار و دویست سال کار آسانی نیست.

تولد

جد اعلای عبدالسلام در هرات زندگی می کرد. وی در یکی از جنگهااسیر و به حجاز برده شد و برده عبدالرحمان بن جندب گردید; لذا پدران وی در مدینه زندگی می کردند و او در مدینه منوره متولدگردید و در آنجا رشد نمود. وی برای به دست آوردن احادیث و سخنان گهربار اهل بیت پیامبر(ص)مسافرتهای زیادی نمود. گاهی در بغداد و حجاز، و کوفه و یمن و مدتی در نیشابور و دیگرشهرهای خراسان بسر برد. او در علم حدیث مقامی بلند و ارجمند پیدا کرد.

سلسله نسب

عبدالسلام فرزند صالح، کنیه اش اباصلت و معروف به هروی است. سمعانی در انساب خود می گوید: ابوالصلت فرزند صالح، فرزندسلیمان، فرزند ایوب، فرزند میسره هروی قرشی، از موالیان عبدالرحمان بن جندب است .

چون که جد اعلای وی برده عبدالرحمان بود، وی را از موالیان وی شمردند .

كوچكی و نحیفی اش چشمم را می گیرد و تا پایان تصویرهای ذهنم را رنگ می زند. از همان اول كلام دستهای پینه بسته اش را جلو چشمهایم بالا گرفته و بریده بریده می گوید: دستهای كارگر جماعت است دیگر. می خندد به همان سادگی، درست مثل 25 ساله ها و قبل از اینكه چیزی بگویم می گوید: 62 ساله ام. این طور می گوید و من فكر می كنم در شادی 25 سالگی اش درجا می زند، حتی پیش تر از آن در آرامش لحظه تولدش.

اسم و رسم خیلی زیادی ندارد، شاید هم خیلی گمنام باشد، اما اینها جزو معرفی آدمها نمی شود، آدمها را نباید در چارچوب عناوین شناسایی كرد، عشق هم می تواند كارنامه رسمی یك آدم باشد. توی ایوان ولی عصر صحن جامع رضوی می بینمش...

تازه از آن بالا برگشته است، از نوك 70 و چند متری. انگار نه انگار 350 پله را پایین آمده است، نفسهایش منظم و آرام است، مثل نگاه كردنش، مثل حرف زدنش... سعی می كنم عین عباراتش را یادداشت كنم هیچ كس كار كردن آن بالا را قبول نمی كند. صدای چند رگه كارگرها از دور توی حرف زدنمان می پیچد. «اصلاً كسی شجاعت عمو اسدا... را ندارد كه تازه می فهم اسمش اسدا... است، بیشتر به همین نام می شناسندش تا نام «زرین مهر» عنوان خانوادگی اش. شخصیت جذابی دارد عمو اسداله...

بعضی ها فقط آه می كشند. آرام و بی سروصدا. یك آه بلند و كشدار كه از توی سینه غم گرفته شان بلند می شود و كار هزار قطره اشك را می كند، كار هزار بغض شكسته. كافی است گوشت را به دیواره نازك آهشان بچسبانی، بوی گلاب توی سینه ات پر می شود و صدای شكسته دعای توسلی از دورها، دورت پیله می تند. آه بلند می شود و می پیچد و می پیچد، از لا به لای شبكه های فولاد رد می شود، از این گوشه به آن گوشه، از این گنبد به آن گنبد، از طلا به فیروزه، از فیروزه روی دامن گوهرشاد و بعد روی نقاره...

آدمهای اینجا عین خوشبختی اند، آن قدر كه آدم به آنها حسودی شان می شود؛ آدمهایی كه نه قهرمانند و نه ورزشكار،اما نماد همه چیزهایی اند كه آدم دوست دارد به دست بیاورد. این نه به عرف و اجتماع مربوط می شود و نه به شغل و تحصیل...

خاندان «شكوهی» نسل اندر نسل نقاره چی بودند.«احمد قوام شكوهی» پیرمردی است 81 ساله كه سالهاست طلوع و غروب آفتاب را از بالای نقاره تماشاگر بوده است. خودش می گوید: 60 سال و اندی است این كاره ام. 40 سال كرنا می زدم و حالا طبل سرچاشنی. این كه موقع نواختن چه حسی دارد، سؤال كلیشه ای است و انگار پیرمرد بارها  پاسخش را داده است، چون خیلی زود می گوید: این لطف و مرحمت حضرت رضا(ع) را هیچ زمانی از خاطر نمی برم و همیشه شكرگزارم.

اوایل قرن سوم هجری قمری، امام رضا(ع)بعد از شهادت در باغ سناباد نوقان طوس به خاک سپرده شد. ورود به باغ برای افراد متفرقه ممکن نبود چون محل اقامت حاکمان و امیران ناحیه طوس بود. براساس روایات مستندی که وجود دارد، در روزهای نخست شهادت امام، فردی به نام حسین بن علی بن صاعد بربری که پدرش از نزدیکان و راویان حضرت بود، نگهداری و نگهبانی قبر مطهر را برعهده گرفت. زیارت قبر بدون کسب اجازه از حاکمان ممکن نبود. تا اینکه در اواسط قرن سوم گروهی از علویان و سادات موسوی به طوس آمدند و در نوقان اقامت کردند. آنها با توجه به موقعیت های سیاسی-تجاری ای که داشتند با حاکمان منطقه طوس ارتباط برقرار کردند و در اواخر قرن سوم در باغ سناباد به روی عموم مردم گشوده شد.

اوایل قرن چهارم باغ سناباد به مشهد الرضا(ع)و مشهد طوس معروف شد. کم کم برای رفاه و آسایش زائران در جوار بارگاه حضرت رضا (ع)مسجد، مدرسه، زائر سرا و بازار ساخته شد و علمای بسیاری برای تدریس و اقامه نماز روانه روستای سناباد شدند. در سال 366 هجری امیر سبکتکین حکومت خراسان را تسخیر کرد . گروه کرامیه به او نزدیک شدند و سبکتکین را مجبور کردند روضه مبارکه را تخریب کند. هر چند معلوم نیست دقیقاً در چه سالی روضه مطهره تخریب شده اما زمان حکومت سبکتکین، مأموران او زیارت قبر امام را ممنوع و حرم و مشهد الرضا(ع) را ویران کردند.

یکی ازنکات مهم زندگانی امام رضا علیه آلاف التحیه والثناء مسأله ولایتعهدی آنحضرت است که شهید مطهری دراین رابطه می فرمایند:

در اخبار و روایات ما- یعنی در نقلهای تاریخی كه از طریق علمای شیعه رسیده است - نه روایاتی كه بگوییم از ائمه نقل شده است- مثل آنچه كه شیخ مفید در كتاب ارشاد نقل كرده و آنچه- از او بیشتر- شیخ صدوق در كتاب عیون اخبار الرضا نقل كرده است، مخصوصاً در عیون اخبار الرضا نكات بسیار زیادی از مسأله ولایتعهد حضرت رضا هست، و من قبل از این كه به این تاریخهای شیعی استناد كرده باشم، در درجه اول كتابی از مدارك اهل تسنن را مدرك قرار می‏دهم و آن، كتاب مقاتل الطالبیّین ابوالفرج اصفهانی است.

ابوالفرج اصفهانی از اكابر مورخین دوره اسلام است. او اصلًا اموی و از نسل بنی امیه است، و این از مسلّمات می‏باشد. در عصر آل بویه می‏زیسته است و چون ساكن اصفهان بوده به نام «ابوالفرج اصفهانی» معروف شده است.

این مرد، شیعه نیست كه بگوییم كتابش را روی احساسات شیعی نوشته است، مسلّم سنّی است؛ و دیگر اینكه یك آدم خیلی باتقوایی هم نبوده كه بگوییم روی جنبه‏های تقوایی خودش مثلًا تحت تأثیر [حقیقت ماجرا] قرار گرفته است. او صاحب كتاب الاغانی است. «اغانی» جمع «اغنیّه» است و اغنیه یعنی آوازها. تاریخچه موسیقی را در دنیای اسلام- و به تناسب تاریخچه موسیقی، تاریخچه‏های خیلی زیاد دیگری را- در این كتاب كه ظاهراً هجده جلد بزرگ است بیان كرده است.

می‏گویند صاحب بن عُبّاد- كه معاصر اوست- هرجا می‏خواست برود، یك یا چند بار كتاب با خودش می‏برد، وقتی كتاب‏ ابوالفرج به دستش رسید گفت: «من دیگر از كتابخانه بی‏نیازم».

عن الرضا علیه‏السلام أنه قال له رجل من أهل خراسان:

یا ابن رسول الله رأیت رسول الله صلی الله علیه و آله فی المنام کأنه یقول لی:

کیف أنتم اذا دفن فی أرضکم بعضی فاستخفظتم و دیعتی و غیب فی ثراکم نجمی؟

فقال له الرضا علیه‏السلام:

«أنا المدفون فی أرضکم،و أنا بضعة من نبیکم، و أنا الودیعة و النجم، ألا فمن زارنی و هو یعرف ما أوجب الله تبارک و تعالی من حقی و طاعتی، فأنا و آبائی شفعاؤه یوم القیامة، و من کنا شفعاءه یوم القیامة نجا و لو کان علیه مثل وزر الثقلین الجن و الأنس.»

«من هستم که در سرزمین شما دفن می‏گردم؛ من پاره‏ی تن پیامبر شما هستم؛ و منم آن امانت و ستاره، آگاه باشید کسی که مرا زیارت کند، در حالی که بداند که خدای تبارک و تعالی (ادای) حق و پیروی مرا واجب ساخته است، من و پدرانم روز قیامت شفیعان او خواهیم بود، و کسی که ما روز قیامت شفیع او باشیم (از آتش دوزخ) رهایی می‏یابد، هر چند بار گناهان جن و انس بر او باشد.»

منبع: بحارالانوار، 32 / 102